زکات در آیه 34 سوره توبه

تفسیر:

ذهب» به معنى طلاست، و به دليل اينكه زود از دست مى‏رود، يا آنكه مردم به سويشمى‏روند، به طلا، «ذهب» گفته شده است. «فضّه» به نقره گفته مى‏شود، چون زود پراكنده مى ‏شود، يا مردم به سوى آن جذب نمى‏ شوند.

علماى يهود به خاطر منافع مادّى خود،حقّ را كتمان كردند و به حقانيّت دين اسلام اعتراف نكردند، يا رشوه گرفتند و گناه بخشودند، يا تفتيش عقايد كرده و به ديگران تهمت زدند.

خليفه‏ ى سوّم مى‏خواست حرف «و» را از «و الّذين» حذف كند، تا آيه وصفِ احبار ورهبان زراندوز باشد، نه مسلمانان، كه عدّه‏ اى شديداً اعتراض كردند.(1)

زكات در روايات 

از امام صادق‏ عليه السلام پرسيدند: در چه مقدار مال، زكات واجب مى‏شود؟ حضرت فرمود: زكات ظاهر يا باطن؟ گفتند: هر دو. حضرت ابتدا نصابى رابراى زكات ظاهر بيان نموده و آنگاه در بيان زكات باطن فرمودند: «فلا تستأثر علىاخيك بما هو احوج اليه منك(2) آنچه را برادردينى‏ ات به آن نيازمندتر از توست، او را انتخاب و ترجيح دهى. 

در روايتى ديگر،آن حضرت مى‏فرمايد: «انّما اعطاكم اللَّه هذه الفضول من الأموال لتوجّهوها حيثوجّهها اللَّه تعالى و لم تُعطِّلوها لتكنِزوها»(3)خداوند اين مال‏هاى اضافى را به شما عطا كرد تا در مسير رضاى او خرج كنيد، نه آنكهاحتكار و گنج كنيد. 

طبق روايات، امام زمان‏ عليه السلام چون ظهور كند، گنج‏ها راحرام مى‏كند و همه را به مصرف مبارزات خود مى‏رساند.

پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: «اِنّ اللَّه فرض على اغنياء المسلمين فى اموالهم القدرَ الّذى يَسَعُفقرائهم... اَلا انّ اللَّه يحاسبهم حساباً شديداً و يعذّبهم عذابا اليما(4)خداوند، در مال مسلمانانِ ثروتمند، به مقدارى زكات واجبكرده كه كفاف فقرا را بدهد، آگاه باش! همانا خداوند آنان را اگر به وظيفه‏ى خود عملنكنند، حسابرسى شديد مى‏كند. 

رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: هر مالى كهزكات آن پرداخت نشود كنز است، گرچه پنهان نباشد، يا غيرطلا و نقره باشد. (5)

ابوذر و آيه‏ ى كنز

ابوذر غفارى، صحابى بزرگوار پيامبر، در اعتراض به زراندوزى‏ هاى معاويه و عثمان و عمّال حكومت و حيف و ميل اموالعمومى، صبح و شام اين آيه را با صداى بلند در برابر معاويه و سپس در مقابل عثمانمى‏خواند و مى‏گفت: اين آيه مخصوص مانعان زكات نيست و هر نوع زراندوزى را شامل مى ‏شود.

در تفسير شريف الميزان آمده است كه از برخوردهاى ابوذر با عثمان ومعاويه و كعب الأحبار، بر مى‏ آيد كه ثروت ‏اندوزى در جامعه‏ ى فقير حرام است، گرچه ازراه حلال باشد و زكاتش پرداخت شده باشد.

البتّه برخى آن را به اجتهاد شخصى ابوذر نسبت مى‏دادند، ولى خودش مى‏ گفت: «ما قلتُ لهم الاّ ما سَمعتُ من نبيّهم» آنچه گفته‏ ام از پيامبر شنيده‏ ام. از طرفى صراحت و صداقت ابوذر هم مورد تأييدپيامبر است.

از فرازهاى برجسته‏ ى زندگى ابوذر، همين امر به معروف و نهى از منكراو نسبت به حكّام، در زمينه‏ ى ريخت‏ وپاش ‏هاى اقتصادى است و نزاعش با عثمان بر سرمال و مقام نبود، بلكه اعتراض به يك منكر اجتماعى بود.

سرانجام عثمان، اين صحابى پارسا و انقلابى را به شام تبعيد كرد، از شام هم به بدترين وضعى به مدينه آوردند، سپس به «ربذه» تبعيد شد و در تبعيدگاه، مظلومانه جان سپرد. و اين نيز ازفرازهاى ناپسند وننگين حكومت عثمان بود.

ديگران براى تبرئه‏ ى عثمان، كوشيده‏ اندتا به ابوذر تهمت سوسياليست بودن و فكر اشتراكى داشتن و مخالفت با مالكيّت خصوصى بزنند، امّا علامه امينى ‏قدس سره در الغدير، بحث مبسوطى در ردّ اين اتهام دارد(6) 

تبعيدهاى مكرّر ابوذر به خاطر مناقشات او باحكومت و فريادهاى اعتراض آميزش بر ضدّ روش مالى عثمان و زراندوزى معاويه وتوجيه‏ گرى‏ هاى كعب‏ الأحبار، در كتب تاريخى شيعه و اهل سنّت آمده است،(7)هر چند برخى خواسته‏ اند به نوعى توجيه كنند و اين مناقشات را به حساب آزادى بيان و عقيده در دوره ى عثمان بگذارند، يا آنكه تبعيد آن صحابى بزرگوار را به عنوان اينكه «دفع شرّ مهم‏تر از كسب منفعت است» بدانند و حضورشرا در مدينه و شام، شرّ تلقّى كنند و تبعيدش را رعايتِ مصلحت به شمار آورند،(8) ولى اين رفتار ننگ‏ آلود با يار صديق و پرهيزكار پيامبركه زبان صريح و اعتراض دلسوزانه ‏اش تنها با انگيزه ‏ى عمل به وظيفه در برابر انحرافات بود، هيچ توجيه و تأويلى نمى ‏پذيرد.

پی نوشت:

1-تفسير فرقان.

2-تفسير صافى.

3-تفسير صافى.

4-تفسير صافى.

5-تفسير كنزالدقائق.

6-الغدير، ج 8، ص 335.

7-تفسير نمونه.

8-از جمله: تفسير المنار، ج‏10، ص‏406 - 407.