مفهوم خمس در زمان پیامبر (ص)
۲۶ مرداد ۱۳۹۹ 0
خداوند در سورهى انفال، خمس را حق اهل بيت (ع) مىداند و مىفرمايد:
- سوره انفال، آيه 41.
وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِن شَىْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِى الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُم بِاللّهِ ..
و بدانيد كه هر چيزى از غنيمت به دست آوريد، پس يك پنجم آن فقط براى خدا، و براى فرستاده [اش]، و براى نزديكان [او] و يتيمان و بينوايان و در راه مانده (از آنها) است؛ اگر به خدا و آنچه بر بندهمان، در روز جدايى [حق از باطل]، روزى كه دو گروه (مؤمنان و كافران در نبرد بدر با هم) روبرو شدند، فرود آورديم، ايمان آوردهايد ...۱
مفهوم خمس
اين آيه در جنگ بدر نازل شده، اما مورد نزول، حكم آن را تخصيص نمى زند و اين يك حكم عام براى هر غنيمتى است. اسلام زكات و صدقه را براى مردم عادى و نيازمند قرار داده است؛ ولى آن دو را بر فرزندان پيامبر حرام كرده و به جاى آن خمس را قرار داده است؛ زيرا زكات و صدقه، چرك مال است. «2» اين مطلب از روايات در كتب شيعه و سنى به دست مىآيد.
خمس در زمان حيات پيامبر گرامى (ص) بين خاندان او تقسيم مىشد، ولى پس از رحلت آن بزرگوار، خلفاى سه گانه، خاندان پيامبر را از آن محروم كردند. گفتنى است كه خمس مربوط به همه چيز است و تعبير «من شىء» در آيه بر اين امر دلالت مىكند.
همچنين مفهوم غنيمت نيز مفهومى وسيع دارد.
منظور از ذى القربى در آيه نيز همان اهل بيت (ع) هستند كه در مباحث گذشته به آن پرداخته شد.
خمس حق آل محمد
نيشابورى، مفسر بزرگ اهل سنت مىنويسد: گفته شده كه همهى خمس براى قرابت است؛ از اين رو از على (ع) روايت شده كه آن حضرت در پاسخ به اين قول كه در آيه، خداوند «اليتامى و المساكين» فرموده است: حضرت پاسخ دادند: مراد شيعيان ما و مساكين ما است. «3»
از زين العابدين على بن الحسين (ع) روايت شده كه فرمود: يقيناً خمس براى ماست. به حضرت گفته شد كه خداوند مىفرمايد: (... و اليتامى و المساكين و ابن السبيل ...) فرمود: مراد شيعيان ما، فقيران ما و در راه ماندگان ما هستند. «4»
از اين روايات به دست مىآيد كه همهى خمس به آل محمد (ص) تعلق دارد و حق آنان است.
تقسيم خمس در زمان پيامبر (ص) و بعد از ايشان (خلفاى سه گانه)
روايات معتبر زيادى در كتب اهل سنت يافت مىشود كه حضرت (ص) خمس را طبق آنچه در آيهى قرآن آمده بود تقسيم مىكرد.
ابوعاليه رياحى مىگويد: غنيمت را نزد پيامبر آوردند، آنگاه حضرت از آن غنيمت خمس را گرفت و به 5 قسمت تقسيم كرد. سهم خدا و رسول، سهم
نزديكان، سهم يتيمان، سهم فقيران و در راه ماندگان «5» و روايات ديگرى كه همگى روايت بالا را تاييد مىكند. «6»
اما پس از رحلت پيامبر (ص)، ابوبكر خمس را تنها بر سه سهم قرار داد (يعنى يتيمان، مسكينان و در راه ماندگان) و عمر و خلفاى بعدى چنين رفتار مىكردند. «7»
1.انفال/ 41.
2.الدر المنثور، ج 3، ص 186 و جامع البيان، ج 6، ص 5.
3.غرائب القرآن، ج 3، ص 402
4.المنار، ج 10، ص 14 و ...
5.صحيح البخارى، ج 5، ص 177
6.جامع البيان، ج 6، ص 4؛ الدر المنثور، ج 4، ص 66 و ..
7.الكشاف، ج 2، ص 137، شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 231 و ...
محمد على رضايى اصفهانى،پرسش و پاسخ هاى قرآنى، ج10، ص: 186