آثار و فواید خمس
۲۶ مرداد ۱۳۹۹ 0چه بسا تعداد مؤمنان در جهان بسیار كم باشد، ولى حتّى همین تعداد كم كه مشمول دعاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نیز هستند، اگر به تكلیف الهى و پرداخت خمس عمل نكنند، ایمان ندارند.
خمس در قرآن
«وَ اعلَموا أنّما غَنِمتُم مِن شَىءٍ فَانّ لِلّهِ خُمُسَه و لِلرَّسولِ ولِذِى القُربى وَ الیَتامى والمَساكینِ وابنِ السَّبیلِ ان كُنتُم آمَنتُم بِاللّه ...» (سوره انفال، آیه 41)
«اگر به خدا ایمان دارید، بدانید هر چه را به عنوان غنیمت بدست مىآورید، بى تردید یك پنجم آن براى خدا و رسول و خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان است»
تاریخ نزول آیه
بعضى زمان نزول آیه را جنگ بنى قینقاع (15 شوال سال دوم هجرى) مىدانند، (تفسیر طبرى، ج 2، ص 173)
برخى زمان نزول را جنگ احد (7 شوّال سال سوم هجرى) (تفسیر مجمعالبیان، ج 4، ص 518)
و بعضى جنگ بدر (رمضان سال دوم هجرى) مىدانند. (كتاب خمس آیة اللَّه حسن فقیه امامى، ص 36)
كه خداوند از مجاهدان اسلام مىخواهد خمس آنچه را در جنگ به غنیمت بردهاند، پرداخت نمایند.
نکات آیه خمس
نگاهى به آیه خمس اهمیّت آن را نشان مىدهد زیرا:
- در كمتر آیه اى مربوط به احكام، این همه تأكید پى در پى آمده است.
- كلمات «واعلموا، انّما، من شى، فانّ، للّه خُمُسه (بجاى «خمسه للّه») و ان كنتم آمنتم» نشان تأكید است.
- براى تهییج مردم مىفرماید: اگر ایمان دارید، خمس بدهید. بنابراین پرداخت آن از لوازم ایمان شناخته شده است.
- جمله «فانّ للّه خُمُسه» (كه به اصطلاح جمله اسمیّه است) بیانگر این است كه این حكم دائمى است، نه موقّت و موسمى. به علاوه چیزى كه نشانه ایمان است نمىتواند موقّت باشد.پرداخت خمس راهى براى تعدیل ثروت، مبارزه با تكاثر و رسیدگى به محرومان و تهىدستان جامعه است
- كلمه «واعلموا» در اول آیه به معناى آن است كه باید خمس دادن باورتان بیاید و مسئله را جدى بگیرید. راستى عجیب است كه شركت در جبهه، كنار پیامبر بودن، اهل نماز و روزه بودن، عقاید سالم داشتن، از مهاجرین، انصار و سابقین بودن، مجروح شدن و بالاخره بر سپاه كفر پیروز شدن به تنهایى كافى نیست، زیرا با آن همه كمالات باز هم قرآن مىفرماید: اى رزمندگان پیروز! اگر ایمان دارید خمس غنائم را بپردازید.
اگر به بعضى از دستورات مثل جهاد و نماز عمل كردید، ولى به دستور خمس عمل نكردید، ایمان واقعى ندارید.
رسول خدا صلى الله علیه و آله در شب جنگ بدر نخوابید و دائماً دعا مىكرد و مىفرمود: خدایا! این گروه اندك از مسلمین روى زمین مشابهى ندارند، اگر اینها شكست بخورند روى زمین بنده مؤمنى نخواهى داشت. («اللهم انّك ان تهلك هذه العصابة لا تعبد بعد الیوم». بحار، ج 19، ص 334)
امّا قرآن خطاب به همین رزمندگان مىفرماید: اگر ایمان دارید، خمس بدهید.
یعنى چه بسا تعداد مؤمنان در جهان بسیار كم باشد، ولى حتّى همین تعداد كم كه مشمول دعاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نیز هستند، اگر به تكلیف الهى و پرداخت خمس عمل نكنند، ایمان ندارند.
اهمیّت خمس
نه تنها در آیه 41 سوره انفال، پرداخت خمس شرط و لازمه ایمان شمرده شده، بلكه چهارمین آیه این سوره نیز نشانه مؤمنان واقعى را كمك به محرومان مىداند و مىفرماید: «مؤمنان كسانى هستند كه هرگاه خداوند یاد شود دلهایشان مىطپد و ... از آنچه به آنها روزى كردهایم انفاق مىكنند.اینان همان مؤمنان حقیقى هستند.»
آرى، پرداخت خمس از جهات متعددى داراى اهمیّت است كه ما به بعضى از آن جهات فهرستوار اشاره مىكنیم.
- از نظر اعتقادى:همان گونه كه در آیه خمس خواندیم: پرداخت خمس نشانه ایمان و اعتقاد واقعى است. «ان كنتم آمنتم ...»
- از نظر عبادى:خمس از عبادات است و باید با قصد قربت پرداخت گردد و هرگونه ریاكارى و ناخالصى در انجام این فریضه اختلال به وجود مىآورد.
- از نظر سیاسى:پرداخت خمس به حاكم و فقیه جامع الشرائط سبب ارتباط مردم با جانشینان پیامبر مىشود كه این ارتباط در طول تاریخ لرزه بر اندام طاغوتها انداخته است. پرداخت خمس كمك كردن به خط اهل بیت و تقویت بنیه مالى فقها و حوزههاى علمیّهاى است كه روشنگر مردم در طول تاریخ بودهاند. پرداخت خمس سبب تبلیغ و نشر تفكّر علوى به وسیله علما و فضلا و طلّاب و مرزبانى از حدود و ثغور دینى و مبارزه با انواع انحرافات فكرى و اخلاقى و سمپاشىها و ایجاد تردیدها و وسوسههاى بدخواهان مغرض و یا طرفداران ساده دل است.به علاوه این پرداخت، رابطه عاطفى میان فقها و مردم را برقرار مىكند و فقها را از وضعیّت اقتصادى جامعه آگاه مىكند.
- از نظر اقتصادى:پرداخت خمس راهى براى تعدیل ثروت، مبارزه با تكاثر و رسیدگى به محرومان و تهىدستان جامعه است.امّا قرآن خطاب به همین رزمندگان مىفرماید: اگر ایمان دارید، خمس بدهید. یعنى چه بسا تعداد مؤمنان در جهان بسیار كم باشد، ولى حتّى همین تعداد كم كه مشمول دعاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نیز هستند، اگر به تكلیف الهى و پرداخت خمس عمل نكنند، ایمان ندارند
- از نظر اجتماعى:پرداخت خمس راهى براى ایجاد الفت و محبت میان طبقات مختلف و جلوگیرى از ایجاد شكافهاى عمیقِ اجتماعى است.
- از نظر روانى:پرداخت خمس سبب مىشود كه انسان در خود احساس كند حامى اهل بیت و مراجع تقلید و حوزههاى علمیّه و تبلیغات صحیح دینى است و این احساس همواره او را هوادار جبهه حق و مخالف جبهههاى باطل و وسوسههاى آنان قرار مىدهد.
- از نظر تربیتى:پرداخت خمس انسان را حسابگر، دقیق، وظیفهشناس، نسبت به محرومان جامعه مسئول و نسبت به حمایت از خط خدا و رسول و اهلبیت علیهم السلام، متعهّد تربیت مىكند.پرداخت خمس روح سخاوت و نوع دوستى را در انسان شكوفا مىكند.پرداخت خمس روحیه بىتفاوتى و دنیاپرستى را از انسان برطرف مىكند.
- رابطه انسان را با خدا از طریق قصد قربت در پرداخت،
- رابطه انسان را با محرومان از طریق كمك به ایتام،
- رابطه انسان را با حاكم معصوم یا عادل از طریق كمك به فقهاى عادل،
- رابطه انسان را با جامعه از طریق تقویت حوزههاى علمیه و اعزام اسلام شناسان به اطراف،
- رابطه انسان را با خودش از طریق مهار كردن خوى حرص و بخل و بىتفاوتى،
- رابطه انسان را با نسل آینده از طریق حلال كردن لقمهها و مهریهها،
- و رابطه انسان را با پیامبر اسلام و اهل بیت معصومش علیهم السلام از طریق رسیدگى به سادات محروم،تنظیم و تصحیح و تقویت مىكند.
1ـ خمس و زکات ـ محسن قرائتی
2ـ تفسیر طبرى، ج 2
3ـ تفسیر مجمعالبیان، ج 4
4ـ كتاب خمس آیة اللَّه حسن فقیه امامى، ص 36