سيماى صدقه در قرآن كريم و روايات اسلامى
۱۶ مرداد ۱۳۹۹ 0
الف : مفهوم صدقه در قرآن كريم
1 خداى تعالى فرموده است : ففدية من صيام او صدقة او نسك ...؛ و از آن فدا كند بروزه داشتن يا صدقه دادن يا كشتن گوسفند...(1)
2 خداى تعالى فرموده است : قول معروف و مغفرة خير من صزدقة يتبعها اذى والله غنى حليم ؛ فقير سائل را به زبان خوش و طلب آمرزش رد كردن بهتر است تا آن كه صدقه دهند و از پى آن آزار كنند خداوند (از اطاعت و صدقه ) خلق بى نياز و بر (عصيان و بخل ) آنان بردبار است .(2)
3 خداى تعالى فرموده است : لا خزير فى كثير من نجويهم الا من امر بر صدقة او معروف او اصلاح بزين الناس ...؛ هيچ فايده و خيرى در سخنان سرى آن ها نيست مگر آن كه كسى در صدقه دادن و نيكوئى كردن و اصلاح ميان مردم سخن سرى گويد...(3)
4 خداى تعالى فرموده است : خذ من اموالهم صدقة تطهرهم و تزكيهم بها و صل عليهم ...؛ اى رسول ما تو را از مؤ منات صدقات را دريافت دار تا بدان صدقات نفوس آن ها را (از پليدى و حب دنيا) پاك و پاكيزه سازى و آن ها را به دعاى خير ياد كن ...(4)
5- خداى تعالى فرموده است : يا ايها الذين امنوا اذا ناجيتهم الرسول فقدموا بين يدى نجويكم صدقة ...؛ اى اهل ايمان هرگاه بخواهيد كه با رسول سخن سرى گوئيد (يا سؤ الى كنيد) پيش از اين كار بايد (مبلغى ) صدقه دهيد.(5)
6 خداى تعالى فرموده است : ان تبدوا الصدقات فنعما هى و ان تخفوها و تؤ توها الفقراء فهو خير لكم ...؛ اگر به مستحقان آشكارا انفاق صدقات كنيد كارى نيكوست ليكن اگر در پنهانى به فقيران (آبرومند) رسانيد نيكوتر است ...(6)
7- خداى تعالى فرموده است : يمحق الله الربوا و يربى الصدقات و الله لا يحب كل كفار اثيم ؛ خداوند سود ربا را نابود گرداند (كه ربا جز لعنت و شقاوت در دنيا و آخرت سودى ندارد) و صدقات را افزونى بخشد و خدا دوست ندارد مردم سخت بى ايمان گنه پيشه را (كه رباخوار و حريض و بخيلند).(7)
8- خداى تعالى فرموده است : انما الصدقات للفقراء و المساكين و العاملين عليها و المؤ لفة قلوبهم و فرى الرقاب و الغارمين و فرى سزبيا الله فريضة من الله و الله عليم حكيم ؛ مصرف صدقات منحصرا مختص به اين هشت طايفه است : فقيران و عاجزان و متصديان اداره صدقات و براى تاءليف قلوب (يعنى براى متمايل كردن بيگانگان به دين اسلام ) و آزادى بندگان و قرض داران و در راه خدا(يعنى در راه تبليغ و رواج دين خدا) و در راه دروماندگان اين مصارف هشتگانه فرض و حكم خداست كه خدا بر تمام حكم و مصالح امور آگاهست .(8)
9- خداى تعالى فرموده است : يا ايها الذين امنوا لا تبطلوا صردقاتكم بالمن و الاذى ...؛ اى اهل ايمان صدقات خود بسبب منت و آزار تباه نسازيد...
علاوه بر اين در قرآن مجيد در آيه 10 سوره حديد آمده است :
((من ذى الذى يقرض الله قرضا حسنا فيضاعفه له و له اءجر كريم ؛ كيست به خدا وام نيكو دهد(و از اموالى كه به او ارزانى داشته انفاق كند) تا خداوند آن را براى او چندين برابر كند؟ و براى او پاداش پر ارزشى است !))
خداوند متعال در اين آيه مى فرمايد: كيست كه به خداوند قرض دهد يعنى مالش را به اميد عوض ، انفاق كند و علت اين كه در اين جا به جاى انفاق از قرض نام برده شده است ، اين است كه قرض ، دزينى است كه واجب است عوض آن پرداخت گردد و انفاق هم امرى است كه لازم است در مقابلش اجر و پاداش منظور گردد.
بنابراين انفاق كننده مانند كسى است كه وام مى دهد. آن هم ((قرضا حسنا؛ وامى نيكو)) كه از روى رضايت نفس و اخلاص در بهترين راهها صرف گردد. كه در اين صورت خداوند اجر و پاداش او را چندين برابر مى گرداند.
ب ) مفهوم انفاق و صدقه در سخنان معصومين عليهم السلام
انفاق و صدقه يك قانون عمومى در جهان آفرينش و مخصوصا در سازمان بدن هر موجود زنده است ؛ قلب انسان تنها براى خود كار نمى كند بلكه از آن چه دارد به تمام سلول ها انفاق مى كند، مغز و ريه و ساير دستگاه هاى بدن انسان همه از نتيجه كار خود دائما انفاق مى كند و اصولا زندگى دسته جمعى بدون انفاق مفهومى ندارد.
1- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: ان على كل مسلم فى كلى يوم صدقة ،
قريل : من يطيق ذلك ؟
قال (ص ): اماطتك الاءذى عن االطريق صدقة ، و ارشادك الرجل الى الطريق صدقة ، و امرك بالمعروف صدقة ، و نهيك عن المنكر صدقة ، و ردك االسلام صدقة (9)؛ همانا بر عهده هر مسلمانى است كه در هر روز صدقه دهد، عرض شد: چه كسى توان انجام اين كار را دارد؟ فرمود: اگر در مسير و راه آنچه موجب اذيت رهگذر باشد بر طرف سازى صدقه است ، و راه نشان دادن به راهگذر صدقه است ، و عيادت كرد مريض صدقه است ، و امر به معروف و نهى از منكر صدقه است ، و جواب سلام صدقه است .
2- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: من الصدقة آن يتعلم الرجل العلم و يعلمه الناس (10)؛ فراگرفتن علم و آموختن آن به مردم صدقه است .
3- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: يا ابا ايوب الا اخبرك و ادلك على صدقة يحبها الله و رسوله ؟
تصلح بزين الناس اذا تفاسدوا و تباعدوا(11)؛ اى ابو ايوب ! آيا خبرت ندهم و دلالت به صدقه ايت نكنم كه خدا و پيغمبرش صلى الله عليه و آله آن را دوست دارند؟ اصلاح كردن در ميان مردم هنگامى كه فاسد گردند و از يكديگر دورى گزينند.
4- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: كل معروف صدقة و الدال على الخير كفاعله و الله يحب اغاثة اللهفان (12)؛ هر معروفى صدقه است ، كسى كه راهنمائى به خير كند همانند كسى است كه آن را انجام مى دهد، و خدا فريادرسى شخص مظلوم را دوست مى دارد.
5- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: كل معروف صدقة الى غنى اَو فقير، فتصدقوا و لو بشق ثمرة و اتقوا النار و لو بشق التمرة (13)؛ هر كار پسنديده اى و معروفى صدقه بسوى دولتمند و مستمند محسوب است ، پس صدقه بدهيد اگر چه به نيمه خرمائى باشد و از آتش پروا كنيد اگرچه با نيمه خرما باشد.
6- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: كلكم يكلم ربه يوم القيامه ليس بينه و بينه ترجمان ، فينظر اءمامه ، فلا يجد الا ماقدم ، و ينظر عن يمينه فلا يجد الا ما قدم ، ثم ينظر عن يساره فاذا هو بالنار، فاتقوا النار و لو بشق تمرة فان لم يجد احدكم فبكلمة طيبة (14)؛ همه شما، در روز قيامت بدون دخالت واسطه و مترجم با پروردگار خود سخن مى گوئيد، و هركس پيش روى خويش چون بنگرد جز آنچه از پيش فرستاده چيزى نيابد: و به جانب راست نظر كند هرچه خود از پيش تقديم داشته مى يابد، سپس به سوى چپ نگاه مى كند آتش بيند، پس از آتش بهراسيد اگرچه با پاره اى خرما باشد و اگر آن را بدست نياورديد با يك سخن پاك گفتن اين كار را بكنيد.
7- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: لاصحابه : الا اخبركم بشى ء ان اءنتم فعلتموه تباعد الشيطان منكم كما تباعد الشيطان منكم كما تباعد المشرق من المغرب ؟
قالوا: بلى .
قال : الصوم يسود وجهه ، و الصدقة تكسر ظهره (15)؛ آيا به شما خبر بدهم به چيزى كه اگر آن را انجام دهيد شيطان از شما دور مى شود همانند دور بودن مشرق و مغرب ؟
عرض كردند: آرى ،
فرمود: روزه چهره شيطان را سياه مى كند و صدقه پشت او را مى شكند.
8- رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: ان الله ليدرء بالصدقة سبعين ميتة من السوء؛ پيغمبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: همانا خدا بوسيله صدقه هفتاد گونه مردن بد را دفع مى كند.
9- امام صادق عليه السلام فرمود: لا يتبع الرجل بعد موته الا ثلاث خصال : صدقة اءجراهاالله له فى جياته فهى تجرى له بعد موته . و سنة هدى يعمل بها. و ولد صالح يدعوله (16)؛ پس از مرگ آدمى جز به سه خصلت از وى باقى نمى ماند و بدنبال او نمى رود: صدقه جاريه اى كه : در زندگى انجام داده و پس از مرگش باقى است . و روش درستى كه - بدان عمل شود، و فرزند خوب و شايسته اى كه - براى او دعا كند.
10- سفيان بن عمرو به محضر امام صادق عليه السلام شكايت كرد و گفت : انى كنت انظر فى النجوم فاعرفها و اعرف الطالع فيد خلنى من ذلك
فقال : اذا وقع فى نفسك شيى فتصدق على اول مسكين ثم امض فان الله عز و جل يدفع عنك .(17) من مردى ستاره شناسم و طالع ستارگان را مى دانم و (گاهى ) از رهگذر مطالعات نجومى چيزى در خيالم وارد مى شود.
امام عليه السلام فرمود: هرگاه چيزى در خيال تو واقع گشت به نخستين مسكينى كه مى رسى صدقه بده و بكار خود بپرداز كه : خداى عز و جل آن خيال بد و نحوست را از تو دفع مى فرمايد.
11- كتاب جعفريات به سلسله سند خود از اميرالمؤ منين عليه السلام روايت كرده است كه رسول اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: الصدقة شيى عجيب
قال : فقال ابوذر الغفارى رضى الله عنه : يا رسول الله (ص ) فاى الصدقات افضل ؟
قال : اغلاها ثمنا و انفسها عند اهلها
قال : فان لم يكن له المال ؟
قال : عفو طعامك
قال : يا رسول الله (ص ) فمن لم يكن له عفو طعام ؟
قال : فضل راى ترشد به صاحبك
قال : فان لم يكن له راى
قال : فضل (قوت تعتد) بها على ضعيف
قال : فان لم يستطع
قال : و ان تعين مغلوبا
قال : يا رسول الله (ص ) فمن لم يفعل ؟
قال : فينتحى عن طريق المسلمين ما يؤ ذيهم
قال : يا رسول الله (ص ) فمن لم يفعل ؟
قال تكف اذاك عن الناس فانها صدقة تط هربها عن نفسك .(18)
صدقه چيزى است عجيب
ابوذر رضى الله عنه عرض كرد: يا رسول الله صلى الله عليه و آله كدام يك از صدقات برتر است ؟
فرمود: آن كه گران بهاتر و نفيس تر در نزد اهلش باشد.
عرض كرد: اگر كسى مالى ندارد چه كند؟
فرمود: از مازاد و باقى مانده غذاى تو،
عرض كرد: يا رسول الله صلى الله عليه و آله اگر باقى مانده غذا نداشته باشد؟
فرمود: راءى و نظرى بدهى كه دوست خود را راهنمايى كنى ،
عرض كرد: اگر راءى و نظرى نداشته باشد؟
فرمود: بازمانده از قوت و روزى كه رفع نياز از تهيدستى كند.
عرض كرد: اگر توانائى آنرا نداشته باشد؟
فرمود: و كمك و يارى به مغلوبى دهى .
عرض كرد: يا رسول الله صلى الله عليه و آله اگر اين كار را نكند؟
فرمود: چيزهائى كه موجب آزار مسلمانان است از مسير و گذرگاه آنان بر دارد،
عرض كرد: يا رسول الله صلى الله عليه و آله اگر اين عمل را انجام ندهد؟
فرمود: اذيت خود را از مردم بازدارى (به مردم آزار نرسانى ) كه اين صدقه اى است . كه جان تو را پاك مى گرداند.
12- امام صادق عليه السلام فرمود: لو جرى المعروف على ثمانين كفا لاوجروا كلهم من غير ان ينقص عن صاحبه من اجر شيئا؛(19) اگر صدقه اى بر هشتاد دست جريان يابد(دست به دست شود) صاحبان همه آن دست ها پاداش دارند بى آنكه از پاداش صدقه دهنده نخستين چيزى كاسته شود.
انفاقهاى مالى و اهميت آن ها
در بسيارى از روايات اسلامى تعبيراتى آمده است كه نشان مى دهد((ترك زكات )) در سرحد كفر است به عنوان نمونه :
1- در حديثى از امام صادق عليه السلام مى خوانيم كه از جمله سفارش هاى پيامبر صلى الله عليه و آله به امام على عليه السلام اين بود: يا على ! كفر بالله من هذه الامة عشرة ... و عد منهم مانع الزكاة ، ثم قال يا على ! من منع قيراطا من زكاة ماله فليس بمؤ من و لا مسلم و لا كرامة ،
يا على تارك الزكاة يسئل الله الرجعة الى الدنيا، و ذلك قوله تعالى : حتى اذا جاء اءحدهم الموت قال : رب ارجعون ؛ اى على ! ده طايفه از اين امت به خداوند بزرگ كافر شده اند؛ و يكى از اين ده گروه را مانع الزكات شمرد... سپس فرمود: اى على ! تارك الزكات به هنگام مرگ تقاضاى بازگشت به اين دنيا(براى جبران گناه عظيم خود مى كند اما پذيرفته نمى شود) و اين همان است كه خداوند در قرآن مجيد به آن اشاره فرموده : زمانى كه مرگ يكى از آن ها فرا رسد مى گويد: پروردگارا! مرا باز گردانيد(اما پاسخ منفى مى شنود)...(20)
2- در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام آمده است : ان الله عز و جل فرض للفقراء فى اءموال الاغنياء فريضة لا يحمدون الا باءدائها و هى الزكاة بها حقنوا دمائهم و بها سموا مسلمين ؛ خداوند بزرگ براى فقيران در اموال اغنياء فريضه اى قرار داده كه جز با اداء آن شايسته ستايش نيستند، و آن زكات است كه به وسيله آن خون خود را حفظ مى كنند و نام مسلمان بر آن ها گزارده مى شود.(21)
پی نوشت:
1- قرآن كريم ، بقره ، 196.
2- قرآن كريم ، بقره ، 263.
3- قرآن كريم ، نساء، 114.
4- توبه ، 103.
5- مجادله ، 12.
6- بقره ، 271.
7- بقره ، 276.
8- توبه ، 60.
9- بحارالانوار، ج 72، ص 50.
10- بحارالانوار، ج 2، ص 24.
11- مجموعه ورام ، ص 7.
12- بحارالانوار، ج 93، ص 119.
13- بحارالانوار، ج 93، ص 112.
14- بحارالانوار، ج 93، ص 131.
15- بحارالانوار، ج 93، ص 114.
16- بحارالانوار، ج 93، ص 269.
17- سفينة البحار، ج 2، ص 23.
18- جامع الاحاديث الشسعه ، ج 8، ص 413.
19- سفينة البحار، ج 2، ص 25.
20- تفسير نمونه ، ج 20، ص 219.
21- تفسير نمونه ، ج 20، ص 219.
نام نويسنده : معصومه بيگم آزرمى
منابع:
معصومه بيگم آزرمى،كتاب داستانهاى شگفت انگيز از صدقه و فوايد آن