آثار و فواید خمس

۲۶ مرداد ۱۳۹۹ 0
آثار و فواید خمس
چه بسا تعداد مؤمنان در جهان بسیار كم باشد، ولى حتّى همین تعداد كم كه مشمول دعاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نیز هستند، اگر به تكلیف الهى و پرداخت خمس عمل نكنند، ایمان ندارند.

خمس در قرآن‏

«وَ اعلَموا أنّما غَنِمتُم مِن شَى‏ءٍ فَانّ لِلّهِ خُمُسَه و لِلرَّسولِ ولِذِى القُربى‏ وَ الیَتامى‏ والمَساكینِ وابنِ السَّبیلِ ان كُنتُم آمَنتُم بِاللّه ...» (سوره انفال، آیه 41)
«اگر به خدا ایمان دارید، بدانید هر چه را به عنوان غنیمت بدست مى‏آورید، بى تردید یك پنجم آن براى خدا و رسول و خویشان و یتیمان و درماندگان و در راه ماندگان است»

تاریخ نزول آیه‏

بعضى زمان نزول آیه را جنگ بنى قینقاع (15 شوال سال دوم هجرى) مى‏دانند، (تفسیر طبرى، ج 2، ص 173)
برخى زمان نزول را جنگ احد (7 شوّال سال سوم هجرى) (تفسیر مجمع‏البیان، ج 4، ص 518)
و بعضى جنگ بدر (رمضان سال دوم هجرى) مى‏دانند. (كتاب خمس آیة اللَّه حسن فقیه امامى، ص 36)
كه خداوند از مجاهدان اسلام مى‏خواهد خمس آنچه را در جنگ به غنیمت برده‏اند، پرداخت نمایند.

نکات آیه خمس

نگاهى به آیه خمس اهمیّت آن را نشان مى‏دهد زیرا:
  •  در كمتر آیه ‏اى مربوط به احكام، این همه تأكید پى در پى آمده است.
  • كلمات «واعلموا، انّما، من شى، فانّ، للّه خُمُسه (بجاى «خمسه للّه») و ان كنتم آمنتم» نشان تأكید است.
  •  براى تهییج مردم مى‏فرماید: اگر ایمان دارید، خمس بدهید. بنابراین پرداخت آن از لوازم ایمان شناخته شده است.
  •  جمله «فانّ للّه خُمُسه» (كه به اصطلاح جمله اسمیّه است) بیانگر این است كه این حكم دائمى است، نه موقّت و موسمى. به علاوه چیزى كه نشانه ایمان است نمى‏تواند موقّت باشد.پرداخت خمس راهى براى تعدیل ثروت، مبارزه با تكاثر و رسیدگى به محرومان و تهى‏دستان جامعه است
  •  كلمه «واعلموا» در اول آیه به معناى آن است كه باید خمس دادن باورتان بیاید و مسئله را جدى بگیرید. راستى عجیب است كه شركت در جبهه، كنار پیامبر بودن، اهل نماز و روزه بودن، عقاید سالم داشتن، از مهاجرین، انصار و سابقین بودن، مجروح شدن و بالاخره بر سپاه كفر پیروز شدن به تنهایى كافى نیست، زیرا با آن همه كمالات باز هم قرآن مى‏فرماید: اى رزمندگان پیروز! اگر ایمان دارید خمس غنائم را بپردازید.
اگر به بعضى از دستورات مثل جهاد و نماز عمل كردید، ولى به دستور خمس عمل نكردید، ایمان واقعى ندارید.
رسول خدا صلى الله علیه و آله در شب جنگ بدر نخوابید و دائماً دعا مى‏كرد و مى‏فرمود: خدایا! این گروه اندك از مسلمین روى زمین مشابهى ندارند، اگر اینها شكست بخورند روى زمین بنده مؤمنى نخواهى داشت. («اللهم انّك ان تهلك هذه العصابة لا تعبد بعد الیوم». بحار، ج 19، ص 334)
امّا قرآن خطاب به همین رزمندگان مى‏فرماید: اگر ایمان دارید، خمس بدهید.
یعنى چه بسا تعداد مؤمنان در جهان بسیار كم باشد، ولى حتّى همین تعداد كم كه مشمول دعاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نیز هستند، اگر به تكلیف الهى و پرداخت خمس عمل نكنند، ایمان ندارند.

اهمیّت خمس‏

نه تنها در آیه 41 سوره انفال، پرداخت خمس شرط و لازمه ایمان شمرده شده، بلكه چهارمین آیه این سوره نیز نشانه مؤمنان واقعى را كمك به محرومان مى‏داند و مى‏فرماید: «مؤمنان كسانى هستند كه هرگاه خداوند یاد شود دلهایشان مى‏طپد و ... از آنچه به آنها روزى كرده‏ایم انفاق مى‏كنند.اینان همان مؤمنان حقیقى هستند.»
آرى، پرداخت خمس از جهات متعددى داراى اهمیّت است كه ما به بعضى از آن جهات فهرست‏وار اشاره مى‏كنیم.

  • از نظر اعتقادى‏:همان گونه كه در آیه خمس خواندیم: پرداخت خمس نشانه ایمان و اعتقاد واقعى است. «ان كنتم آمنتم ...»
  • از نظر عبادى‏:خمس از عبادات است و باید با قصد قربت پرداخت گردد و هرگونه ریاكارى و ناخالصى در انجام این فریضه اختلال به وجود مى‏آورد.
  • از نظر سیاسى‏:پرداخت خمس به حاكم و فقیه جامع الشرائط سبب ارتباط مردم با جانشینان پیامبر مى‏شود كه این ارتباط در طول تاریخ لرزه بر اندام طاغوت‏ها انداخته است. پرداخت خمس كمك كردن به خط اهل بیت و تقویت بنیه مالى فقها و حوزه‏هاى علمیّه‏اى است كه روشنگر مردم در طول تاریخ بوده‏اند. پرداخت خمس سبب تبلیغ و نشر تفكّر علوى به وسیله علما و فضلا و طلّاب و مرزبانى از حدود و ثغور دینى و مبارزه با انواع انحرافات فكرى و اخلاقى و سم‏پاشى‏ها و ایجاد تردیدها و وسوسه‏هاى بدخواهان مغرض و یا طرفداران ساده دل است.به علاوه این پرداخت، رابطه عاطفى میان فقها و مردم را برقرار مى‏كند و فقها را از وضعیّت اقتصادى جامعه آگاه مى‏كند.
  • از نظر اقتصادى‏:پرداخت خمس راهى براى تعدیل ثروت، مبارزه با تكاثر و رسیدگى به محرومان و تهى‏دستان جامعه است.امّا قرآن خطاب به همین رزمندگان مى‏فرماید: اگر ایمان دارید، خمس بدهید. یعنى چه بسا تعداد مؤمنان در جهان بسیار كم باشد، ولى حتّى همین تعداد كم كه مشمول دعاى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله نیز هستند، اگر به تكلیف الهى و پرداخت خمس عمل نكنند، ایمان ندارند
  • از نظر اجتماعى‏:پرداخت خمس راهى براى ایجاد الفت و محبت میان طبقات مختلف و جلوگیرى از ایجاد شكاف‏هاى عمیقِ اجتماعى است.
  • از نظر روانى‏:پرداخت خمس سبب مى‏شود كه انسان در خود احساس كند حامى اهل بیت و مراجع تقلید و حوزه‏هاى علمیّه و تبلیغات صحیح دینى است و این احساس همواره او را هوادار جبهه حق و مخالف جبهه‏هاى باطل و وسوسه‏هاى آنان قرار مى‏دهد.
  • از نظر تربیتى‏:پرداخت خمس انسان را حسابگر، دقیق، وظیفه‏شناس، نسبت به محرومان جامعه مسئول و نسبت به حمایت از خط خدا و رسول و اهل‏بیت علیهم السلام، متعهّد تربیت مى‏كند.پرداخت خمس روح سخاوت و نوع دوستى را در انسان شكوفا مى‏كند.پرداخت خمس روحیه بى‏تفاوتى و دنیاپرستى را از انسان برطرف مى‏كند.
  • رابطه انسان را با خدا از طریق قصد قربت در پرداخت،
  • رابطه انسان را با محرومان از طریق كمك به ایتام،
  • رابطه انسان را با حاكم معصوم یا عادل از طریق كمك به فقهاى عادل،
  • رابطه انسان را با جامعه از طریق تقویت حوزه‏هاى علمیه و اعزام اسلام شناسان به اطراف،
  • رابطه انسان را با خودش از طریق مهار كردن خوى حرص و بخل و بى‏تفاوتى،
  • رابطه انسان را با نسل آینده از طریق حلال كردن لقمه‏ها و مهریه‏ها،
  • و رابطه انسان را با پیامبر اسلام و اهل بیت معصومش علیهم السلام از طریق رسیدگى به سادات محروم،تنظیم و تصحیح و تقویت مى‏كند.



1ـ خمس و زکات ـ محسن قرائتی
2ـ تفسیر طبرى، ج 2
3ـ تفسیر مجمع‏البیان، ج 4
4ـ كتاب خمس آیة اللَّه حسن فقیه امامى، ص 36