پاداش انفاق در قرآن

۰۸ مرداد ۱۳۹۹ 0
پاداش انفاق در قرآن
انسانها به خاطر جاذبه ‏هاى دنيوى از يك طرف و ضعف ايمان و عدم شناخت كافى نسبت به قدرت‏ الهى از طرف ديگر، خيال مى‏ كنند، اگر مالى را در راه خدا انفاق كنند،متضرر و گرفتار فقر و تنگدستى خواهند شد و بدين جهت است كه از انفاق خوددارى مى ‏ورزند. شيطان نيز از همين راه وارد شده و با وسوسه فقر و درويشى، آنان را از انفاق بازمى‏ دارد: 
  • آیه 268 سوره بقره
    الشَّيْطَانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَيَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشَاءِ ۖ وَاللَّهُ يَعِدُكُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
    شيطان شما را از تهيدستى بيم مى‌دهد و شما را به زشتى وامى‌دارد؛ و[لى‌] خداوند از جانب خود به شما وعده آمرزش و بخشش مى‌دهد، و خداوند گشايشگر داناست.

خداوند در اين آيه به آنها وعده مى‏ دهد كه اگر براى رضاى او مالى را انفاق كنند، خدا جاى آن را پر خواهد كرد و اين انفاق سبب كم‏شدن ثروت و فقر و تنگدستى‏شان نخواهد شد. و البته وعده خدا تخلف ناپذير است. خداوند به انفاق كنندگان كه شرايط زير را رعايت كنند، گذشته از پاداش اخروى، وعده جايگزينى و عوض داده است:

  •  به خاطر رضاى خدا انفاق كنند؛ اگر براى خودنمايى، ريا و يا انگيزه غيرالهى ديگرى باشد، مورد قبول نيست و بهره ‏اى نخواهند برد.
    قرآن انفاق رياكارانه را به قشر نازك خاكى تشبيه كرده است كه بر روى سنگى باشد و بذرهايى بر آن افشانده شود، سپس بارانى شديد ببارد و آن خاك و بذر را از آن سنگ بشويد. انفاق چنين كسانى نيز از بين رفتنى است و اجر و پاداشى در پى ندارد. 
      • سوره بقره،ِآیه ۲۶۴ 
        يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا ۖ لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ
        اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صدقه‌هاى خود را با منّت و آزار، باطل مكنيد، مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم، انفاق مى‌كند و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارايى است كه بر روى آن، خاكى [نشسته‌] است، و رگبارى به آن رسيده و آن [سنگ‌] را سخت و صاف بر جاى نهاده است. آنان [=رياكاران‌] نيز از آنچه به دست آورده‌اند، بهره‌اى نمى‌برند؛ و خداوند، گروه كافران را هدايت نمى‌كند.

    •  مالى را كه در راه خدا انفاق مى‏ كنند، حلال و پاكيزه و باارزش باشد تا فقير با ميل و رغبت آن را بگيرد. بيان قرآن در اين باره چنين است:

      • سوره بقره:آیه264
        يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ كَالَّذِي يُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا ۖ لَا يَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ
        اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، صدقه‌هاى خود را با منّت و آزار، باطل مكنيد، مانند كسى كه مالش را براى خودنمايى به مردم، انفاق مى‌كند و به خدا و روز بازپسين ايمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگ خارايى است كه بر روى آن، خاكى [نشسته‌] است، و رگبارى به آن رسيده و آن [سنگ‌] را سخت و صاف بر جاى نهاده است. آنان [=رياكاران‌] نيز از آنچه به دست آورده‌اند، بهره‌اى نمى‌برند؛ و خداوند، گروه كافران را هدايت نمى‌كند.
    • بايد به كسانى كه استحقاق دارند، انفاق شود. قرآن در اين باره مى‏فرمايد:
      • سوره بقره:آیه267
        يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ ۖ وَلَا تَيَمَّمُوا الْخَبِيثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِيهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِيهِ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ
        اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از چيزهاى پاكيزه‌اى كه به دست آورده‌ايد، و از آنچه براى شما از زمين برآورده‌ايم، انفاق كنيد، و در پى ناپاك آن نرويد كه [از آن‌] انفاق نماييد، در حالى كه آن را [اگر به خودتان مى‌دادند] جز با چشم‌پوشى [و بى‌ميلى‌] نسبت به آن، نمى‌گرفتيد، و بدانيد كه خداوند، بى‌نيازِ ستوده [صفات‌] است.
    • بايد به كسانى كه استحقاق دارند، انفاق شود. قرآن در اين باره مى‏فرمايد:
      • سوره بقره:آیه273
        لِلْفُقَرَاءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا ۗ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ
        [اين صدقات‌] براى آن [دسته از] نيازمندانى است كه در راه خدا فرومانده‌اند، و نمى‌توانند [براى تأمين هزينه زندگى‌] در زمين سفر كنند. از شدّت خويشتن‌دارى، فرد بى‌اطلاع، آنان را توانگر مى‌پندارد. آنها را از سيمايشان مى‌شناسى. با اصرار، [چيزى‌] از مردم نمى‌خواهند. و هر مالى [به آنان‌] انفاق كنيد، قطعاً خدا از آن آگاه است.
    • انفاق نبايد با منت و آزار و رنجش فقرا همراه باشد و گرنه موجب ناخشنودى خداوند و تحقير نيازمندان خواهد شد و نتيجه ‏اى براى انفاق ‏كننده به ‏بارنمى‏ آورد.قرآن ‏مى‏ فرمايد:
      • سوره بقره:آیه262
        الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى ۙ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
        كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌كنند، سپس در پى آنچه انفاق كرده‌اند، منّت و آزارى روا نمى‌دارند، پاداش آنان برايشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است، و بيمى بر آنان نيست و اندوهگين نمى‌شوند.
    • پرهيز از زياده‏روى و تبذير به هنگام انفاق.
      • سوره اسرا:آیه26
        وَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا
        و حق خويشاوند را به او بده و مستمند و در راه‌مانده را [دستگيرى كن‌] و ولخرجى و اسراف مكن.

    تضمینی برای پاداش انفاق

    آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقیقت یك تجارت پر سود است، چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته، و مى‏دانیم هنگامى كه شخص كریمى عوض چیزى را بر عهده مى‏گیرد رعایت برابرى و مساوات نمى‏كند بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى‏كند.
    البته این وعده الهى منحصر به آخرت و سراى دیگر نیست، آن كه در جاى خود مسلم است، در دنیا نیز با انواع بركات جاى انفاقها را به نحو احسن پر مى‏كند.
    اگر انسان مالش را در راه خدا انفاق نكند و برایش باقى بماند از آن منتفع نمى‏ شود و اگر انفاق كند كارى در راه خدا كرده است، پس با وجود این چرا از انفاق مى‏ پرهیزد؟
    جزاى انفاق از پى خواهد آمد!!
    • آیه39سوره سبا
      قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ
      بگو: خدای من هر که از بندگان خود را خواهد وسیع روزی یا تنگ روزی می‌گرداند، و شما هر چه (در راه رضای حق) انفاق کنید به شما عوض می‌بخشد و او بهترین روزی دهندگان است.
    شخصى از امام صادق (علیه السلام) پرسید: اگر خداوند جاى آنچه را انفاق شده پر مى ‏كند، پس چرا من هر چه انفاق مى‏ كنم جایگزینش نمى‏ رسد؟! حضرت فرمود: اگر مال حلال باشد و براى مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران مى‏ شود. (تفسیر نور الثقلین و كافى، ج 2، ص 486) علاوه بر این ممكن است جبران آن در آخرت باشد یا از طریق دفع بلا یا رسیدن عوض آن‏ به نسل بعدى در همین دنیا و یا از طریق غیر مال جبران شود.
    كسى كه بداند هر چه دارد خدا به او داده است، هرگز كفران نعمت او نمى‏كند و با امر رسالت او محاربه نمى‏كند و بر بندگان صالح او نمى‏ تازد و از انفاق در راه او بیمى به دل راه نمى ‏دهد
    جمله" فَهُوَ یُخْلِفُهُ" : (او جایش را پر مى‏ كند) تعبیر جالبى است كه نشان مى‏دهد آنچه در راه خدا انفاق گردد در حقیقت یك تجارت پر سود است، چرا كه خداوند عوض آن را بر عهده گرفته، و مى‏دانیم هنگامى كه شخص كریمى عوض چیزى را بر عهده مى‏ گیرد رعایت برابرى و مساوات نمى‏ كند بلكه چند برابر و گاه صد چندان مى ‏كند.
    البته این وعده الهى منحصر به آخرت و سراى دیگر نیست، آن كه در جاى خود مسلم است، در دنیا نیز با انواع بركات جاى انفاقها را به نحو احسن پر مى ‏كند.
    اگر انسان مالش را در راه خدا انفاق نكند و برایش باقى بماند از آن منتفع نمى‏ شود و اگر انفاق كند كارى در راه خدا كرده است، پس با وجود این چرا از انفاق مى‏ پرهیزد؟ 
    • امام باقر (ع) به حسین بن ایمن فرمود:
       «اى حسین انفاق كن و به عوضى كه خدا مى ‏دهد یقین نماى كه هیچ مرد و زنى نیست كه از انفاق مال در راهى كه خدا را خشنود مى ‏كند سرباز مى‏ زند مگر آن كه چند برابر آن را در راهى كه خدا را به خشم مى‏آورد هزینه خواهد كرد». (نور الثقلین، ج 4، ص 340)

    شخصى از امام صادق (علیه السلام) پرسید: اگر خداوند جاى آنچه را انفاق شده پر مى‏ كند، پس چرا من هر چه انفاق مى‏ كنم جایگزینش نمى‏ رسد؟! حضرت فرمود: اگر مال حلال باشد و براى مصرف حلال انفاق شود حتماً جبران مى‏ شود. (تفسیر نور الثقلین و كافى، ج 2، ص 486) 
    علاوه بر این ممكن است جبران آن در آخرت باشد یا از طریق دفع بلا یا رسیدن عوض آن‏ به نسل بعدى در همین دنیا و یا از طریق غیر مال جبران شود
    كسى كه بداند هر چه دارد خدا به او داده است، هرگز كفران نعمت او نمى‏كند و با امر رسالت او محاربه نمى‏ كند و بر بندگان صالح او نمى‏تازد و از انفاق در راه او بیمى به دل راه نمى‏ دهد. و مى‏ داند كه:
    • آیه 39 سوره سبا
      قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ ۚ وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ.
      بگو: خدای من هر که از بندگان خود را خواهد وسیع روزی یا تنگ روزی می‌گرداند، و شما هر چه (در راه رضای حق) انفاق کنید به شما عوض می‌بخشد و او بهترین روزی دهندگان است
    كلمه «یَقْدِرُ» از «قدر» هم به معناى اندازه‏ گیرى است و هم به معناى سخت‏گیرى. (مفردات راغب ) ولى در اینجا به قرینه كلمه «یَبْسُطُ» به معناى سخت‏گیرى است.
    در آیه 36 نیز مسأله‏ ى گشایش و تنگى رزق مطرح شد لیكن مخاطب آن كفّار و مخاطب این آیه مؤمنین هستند.
    تاجرى كه مى‏ بیند سرمایه‏ اش در معرض تلف شدن است، حاضر است جنس خود را ارزان یا نسیه بفروشد و اگر مشترى خوبى برایش پیدا شد و نفروخت، كم عقل است. عمر ما هم سرمایه‏اى است كه در معرض تلف شدن است و خداوند آن را به بهاى گران مى‏خرد، معامله نكردن با خدا كم عقلى است.
    • رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) فرمودند:
       هر شب منادى ندا مى ‏دهد: «هب للمنفق خلفا و هب للمسك تلفا»
       (خدایا!) به انفاق كننده عوض و پاداش بده و ثروت خسیس و بخیل را تلف كن. (تفسیر مجمع البیان)

    در حقیقت هیچكس جز او" روزى دهنده" نیست، چرا كه هر كس هر چه دارد از اوست و هر كس چیزى به دیگرى مى‏دهد" واسطه انتقال روزى" است، نه روزى دهندهخداوند بهترین رازق است. «خَیْرُ الرَّازِقِینَ» چون:
    • همه چیز به دست اوست و مى‏تواند ببخشد.
    • خل ندارد.
    • به همه مى‏بخشد.
    • بخشش او، بى منّت و بى توقّع است.
    • دائمى است.
    •  نیازها را مى‏داند.
    •  چیزهایى مى ‏بخشد كه دیگران توان بخشیدن آن را ندارند.
    بطوركلی جمله" هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ" (او بهترین روزى دهندگان است) معناى گسترده ‏اى دارد و از ابعاد مختلف قابل دقت است.
    او از همه روزى دهندگان بهتر است به خاطر اینكه مى‏ داند چه چیز ببخشد و چه اندازه روزى دهد كه مایه فساد و تباهى نگردد، چرا كه به همه چیز عالم است.
    او هر چه بخواهد مى ‏تواند اعطاء كند چرا كه به هر چیز قادر است.
    او در برابر آنچه مى‏ بخشد پاداش و جزائى نمى‏ خواهد چرا كه غنى بالذات است.
    او حتى بدون درخواست مى ‏دهد چرا كه از همه چیز با خبر است و حكیم است.                      
    بلكه در حقیقت هیچكس جز او" روزى دهنده" نیست، چرا كه هر كس هر چه دارد از اوست و هر كس چیزى به دیگرى مى‏ دهد" واسطه انتقال روزى" است، نه روزى دهنده.
    این نكته نیز قابل دقت است كه او در برابر اموال" فانى" نعمتهاى" باقى" مى‏ دهد، و در مقابل" قلیل"" كثیر" مى‏ بخشد.

    پیام‏ها:
    تفاوت رزق بدست او و سبب تربیت و تكامل انسان است. (مقتضاى ربوبیّت خداوند قبض و بسط رزق‏ها است.) «رَبِّی یَبْسُطُ ... وَ یَقْدِرُ»
    •  انفاق مهم است نه مقدار آن.«ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ»
    •  انفاق، تنها با مال نیست بلكه از هر نعمتى كه خدا به انسان داده مى‏توان انفاق كرد. «ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ»
    •  یقین به پرداخت عوض، عامل سخاوت است. «ما أَنْفَقْتُمْ ... فَهُوَ یُخْلِفُهُ»
    • یكى از دلایل اختلاف رزق، امتحان افراد است. «یَبْسُطُ ...، یَقْدِرُ، ... ما أَنْفَقْتُمْ»
    • انفاق‏ها جبران مى‏ شود. «فَهُوَ یُخْلِفُهُ» و خداوند ضامن جبران است. «فَهُوَ یُخْلِفُهُ»
    •  انفاق‏ها به بهترین صورت جبران مى‏ شود. «خَیْرُ الرَّازِقِینَ»آمنه اسفندیاری

    منابع: 
    1- تفسیر نور، ج 9
    2- تفسیر نمونه، ج18
    3- تفسیر هدایت، ج 10
    4- تفسیر نور الثقلین و كافى، ج 2
    5- مفردات راغب
    6- تفسیر مجمع البیان