اثرات انفاق در فرد و جامعه از نظر قرآن

الف : آثار فردی  انفاق

اثرات معنوی انفاق 

از نظر قرآن کریم انفاق در راه خدا، تجارتی پرسود و معامله ای ارزشمند است که موجب جلب پاداش های عظیم و رسیدن به بهشت الهی شده، انسان را از هول و هراس قیامت ایمن نموده و موجب نجات از عذاب دردناک الهی می شود. خداوند می فرماید: 

• آیه267سوره بقره
  یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا أَنفِقُوا مِن طیِّبَتِ مَا كسبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیث مِنْهُ تُنفِقُونَ وَ لَستُم بِئَاخِذِیهِ إِلا أَن تُغْمِضوا فِیهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنىُّ حَمِیدٌ
  
  اى كسانى كه ایمان آورده اید! از قسمتهاى پاكیزه اموالى كه ( از طریق تجارت ) به دست آورده اید، و از آنچه از زمین براى شما خارج ساخته ایم ( از منابع و معادن و درختان و گیاهان)، انفاق كنید! و براى انفاق، به سراغ قسمتهاى ناپاك نروید در حالى كه خود شما، ( به هنگام پذیرش اموال) حاضر نیستید آنها را بپذیرید، مگر از روى اغماض و كراهت! و بدانید خداوند، بى نیاز و شایسته ستایش است
  

از آنجا كه بعضى از مردم عادت دارند همیشه از اموال بى ارزش و آنچه تقریبا از مصرف افتاده و قابل استفاده خودشان نیست انفاق كنند و اینگونه انفاقها علاوه بر اینكه سود چندانى به حال نیازمندان ندارد، یك نوع اهانت و تحقیر نسبت به آنها است، و موجب تربیت معنوى و پرورش روح انسانى نیز نمى باشد، این جمله صریحا مردم را از این كار نهى مى كند و آن را با دلیل لطیفى همراه مى سازد و آن اینكه، شما خودتان حاضر نیستید اینگونه اموال را بپذیرید مگر از روى كراهت و ناچارى چرا در باره برادران مسلمان، و از آن بالاتر خدایى كه در راه او انفاق مى كنید و همه چیز شما از او است راضى به این كار مى شوید. در حقیقت، آیه به نكته لطیفى اشاره مى كند كه انفاق در راه خدا، یك طرفش مؤمنان نیازمندند، و طرف دیگر خدا، و با این حال اگر اموال پست و بى ارزش انتخاب شود، از یك سو تحقیرى است نسبت به نیازمندان كه ممكن است على رغم تهیدستى مقام بلندى از نظر ایمان و انسانیت داشته باشند و روحشان آزرده شود و از سوى دیگر سوء ادبى است نسبت به مقام شامخ پروردگار. جمله «لا تتیمموا؛ قصد نكنید» ممكن است اشاره به این باشد كه اگر در لابلاى اموالى كه انفاق مى كنید بدون توجه چیز نامرغوبى باشد، مشمول این سخن نیست. سخن این است كه از روى عمد اقدام به چنین كارى نكنید.

تعبیر به طیبات ( پاكیزه ها ) هم پاكیزگى ظاهرى را شامل مى شود، و ارزش داشتن براى مصرف، و هم پاكیزگى معنوى، یعنى اموال شبهه ناك و حرام، زیرا افراد با ایمان از پذیرش همه اینها كراهت دارند، و جمله « الا ان تغمضوا فیه» شامل همه مى شود و این كه بعضى از مفسران آن را منحصر به یكى از این دو دانسته اند صحیح به نظر نمى رسد. نظیر این آیه در سوره آل عمران آیه 92 نیز آمده است آنجا كه مى فرماید 

• آیه92 سوره آل عمران
  
  لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ
  هرگز به نيكوكارى نخواهيد رسيد تا از آنچه دوست داريد انفاق كنيد؛ و از هر چه انفاق كنيد قطعاً خدا بدان داناست.
  

البته این آیه بیشتر روى اثرات معنوى انفاق تكیه مى كند و در پایان آیه مى فرماید: بدانید خداوند بى نیاز و شایسته ستایش است ( و اعلموا ان الله غنى حمید )، یعنى نه تنها نیازى به انفاق شما ندارد، و از هر نظر غنى است، بلكه تمام نعمتها را او در اختیار شما گذارده و لذا حمید و شایسته ستایش است.

جلوگیری از بخل 

خداوند می فرماید: 

• آیه16سوره تغابن
  اتَّقُوا اللَّهَ مَا استَطعْتُمْ وَ اسمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنفِقُوا خَیراً لأَنفُسِكمْ وَ مَن یُوقَ شحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئك هُمُ الْمُفْلِحُونَ
  
  بنابراین تا آنجا كه در توان دارید تقواى الهى پیشه كنید و گوش دهید و اطاعت نمائید و انفاق كنید كه براى شما بهتر است، و آنها كه از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگار و پیروزند
  

نخست دستور به اجتناب از گناهان مى دهد ( چرا كه تقوا بیشتر ناظر به پرهیز از گناه است ) و سپس دستور به اطاعت فرمان و شنیدنى كه مقدمه این اطاعت است و از میان طاعات بخصوص روى مساله انفاق كه از مهمترین آزمایشهاى الهى است تكیه مى كند و سرانجام هم مى گوید سود تمام اینها عائد خود شما مى شود. در پایان آیه به عنوان تاكیدى بر مساله انفاق مى فرماید: و آنها كه از بخل و حرص خویش مصون بمانند رستگار و پیروزند.

شح به معنى بخل توأم با حرص است و مى دانیم این دو صفت رذیله از بزرگترین موانع رستگارى انسان و بزرگترین سد راه انفاق و كارهاى خیر است، اگر انسان دست به دامن لطف الهى زند و با تمام وجودش از او تقاضا كند و در خودسازى و تهذیب نفس بكوشد و از این دو رذیله نجات یابد سعادت خود را تضمین كرده است. گرچه در بعضى از روایات از امام صادق علیه السلام آمده است: «من ادى الزكاة فقد وقى شح نفسه؛ كسى كه زكات را بپردازد از بخل و حرص رهائى یافته» ولى روشن است كه این یكى از مصداقهاى زنده ترك بخل و حرص است، نه تمام مفهوم آن.

در حدیث دیگرى مى خوانیم كه امام صادق علیه السلام از شب تا صبح طواف خانه خدا بجا مى آورد و پیوسته مى فرمود: «اللهم یوق شح نفسى؛ خداوندا! مرا از حرص و بخل خودم نگاهدار» یكى از یارانش عرض مى كند: فدایت شوم، امشب نشنیدم غیر از این دعا، دعاى دیگرى كنى. فرمود: چه چیز از بخل و حرص نفس مهمتر است در حالى كه خداوند مى فرماید: «و من یوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون». سپس براى تشویق به انفاق و جلوگیرى از بخل و شح نفس مى فرماید: اگر شما به خدا، قرض الحسنه دهید، آن را براى شما مضاعف مى سازد، و شما را مشمول آمرزش خویش مى گرداند و خدا شكرگزار و بردبار است.

سوالات پیرامون انفاق :‌رابطه میان انفاق و نابودی
 آية 195 سورة بقره مي‌فرمايد: "انفاق كنيد و خويشتن را با دستان خويش به ورطة نابودي ميندازيد و نيكويي را پيشه كنيد، چرا كه خداوند متعال نيكو پيشگان را دوست مي‌دارد" چه مناسبتي ميان انفاق و لا تلقوا هست‌؟ مگر كسي با انفاق خود را به ورطة نابودي مي‌اندازد؟

انفاق و صدقه باعث افزایش مال شخصی 

خداوند در قرآن می فرماید: «هر کس صدقه دهد، علاوه بر اجر اخروی، چند برابر پاداشش را در همین دنیا پس می‌گیرد». به همین دلیل در روایات آمده است که «هرگاه احساس تنگدستی کردید، آن را با صدقه دادن که نوعی معامله با خداست، برطرف کنید. برخلاف تصور افراد ظاهربین، انفاق نه تنها موجب کم شدن اموال انسان نمی شود، بلکه برکت و یا افزایش اموال را نیز به دنبال دارد. 

• آیه261سوره بقره
  مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
  مَثَل [صدقات‌] كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌كنند همانند دانه‌اى است كه هفت خوشه بروياند كه در هر خوشه‌اى صد دانه باشد؛ و خداوند براى هر كس كه بخواهد [آن را] چند برابر مى‌كند، و خداوند گشايشگر داناست.
  

« یضاعفه» از ماده «ضعف» تنها به معنای دو برابر نیست، بلکه تا چندین برابر را نیز شامل می شود که در انفاق تا هفتصد برابر و بیشتر در قرآن آمده است. با توجه به اطلاق در آیه می توان استفاده کرد که زیاد شدن صدقات و برکت آن علاوه بر این که شامل اموال دنیا اعم از زیاد شدن رزق و روزی، اداء دین و... می باشد افزونی پاداش ها و ثواب های الهی در آخرت را نیز شامل می شود، چنان چه در روایات هر دو مورد بیان شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: به وسیله صدقه، رزق و روزی را برای خود نازل کنید. امام صادق علیه‌السلام فرموده است: صدقه دین را ادا می کند و برکت را برای انسان به دنبال دارد. امام علی علیه السلام می فرماید: هرگاه بی چیز شدید بوسیله صدقه با خدا تجارت کنید. همچنین پیامبر اسلام فرموده است: خداوند صدقه شما را افزایش داده و زیاد می کند همانطور که یکی از شما فرزند خود را رشد داده و پرورش می دهد، تا این که روز قیامت در حالی که به بزرگی کوه احد رسیده است او را ملاقات می کند. آن حضرت در جای دیگر می فرماید: صدقه بدهید، همانا صدقه مال را زیاد می کند، پس صدقه بدهید خداوند شما را مورد رحمت خویش قرار دهد.

انفاق باعث دوری بلا و مرگ بد 

رفع بلا، دوری از مرگ سوء و ...از اثرات انفاق می باشد که در روایات نیز به آن اشاره شده است. امام باقر علیه‌السلام می فرماید: صدقه هفتاد بلا را از انسان دور می کند و نیز مرگ سوء را از انسان دور می نماید چرا که صاحب صدقه هرگز با مرگ سوء از دنیا نمی رود. و در جایی دیگر آمده است: با دست خود صدقه دادن، انسان را از مرگ سوء حفظ می کند و هفتاد نوع از انواع بلایا را از انسان دور می کند.

انفاق و صدقه باعث طول عمر 

همانطور که در تعالیم اسلامی آمده است، برخی عوامل بر مدت عمر انسان تأثیر می گذارد و کاهش یا افزایش طول عمر انسان را به همراه دارد «صدقه دادن» از عواملی است که طبق بیان صریح روایات، موجب افزایش طول عمر می شود. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می فرماید: صدقه و صله رحم شهرها را آباد می کند و بر عمرها می افزاید.

انفاق باعث شفای مریض 

از دیگر آثار مهم، صدقه و انفاق، شفای مریض است که نفش اساسی و مهمی دارد و اثر آن بارها به تجربه رسیده است. حدیثی که به این مسئله تصریح می کند از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، امام صادق علیه‌السلام، امام کاظم علیه‌السلام و امیرمؤمنان علیه‌السلام نقل شده است: «بیماران خود را به وسیله صدقه درمان کنید» و در حدیث دیگری می خوانیم که مستحب است مریض با دست خود صدقه بدهد.

انفاق دورکننده فقراست 

از امام باقر علیه‌السلام نقل شده است: نیکی و صدقه فقر را دور می کند.

ب : آثار اجتماعی  انفاق

انفاق و رهائى از تنگناها 

• آیه195سوره بقره
  وَ أَنفِقُوا فى سبِیلِ اللَّهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیكُمْ إِلى التهْلُكَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ یحِب الْمُحْسِنِینَ
  
  و در راه خدا، انفاق كنید! و ( با ترك انفاق)، خود را به دست خود، به هلاكت نیفكنید! و نیكى كنید! كه خداوند، نیكوكاران را دوست مى دارد
  

انفاق سبب پیشگیرى از هلاكت جامعه ها 

انفاق یكى از مهم ترین اسباب نجات در قیامت 

• آیه254سوره بقره
  یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَكُم مِّن قَبْلِ أَن یَأْتىَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شفَعَةٌ وَ الْكَفِرُونَ هُمُ الظلِمُونَ؛
  
   اى كسانى كه ایمان آورده اید! از آنچه به شما روزى داده ایم، انفاق كنید! پیش از آنكه روزى فرا رسد كه در آن، نه خرید و فروش است ( تا بتوانید سعادت و نجات از كیفر را براى خود خریدارى كنید)، و نه دوستى ( و رفاقتهاى مادى سودى دارد)، و نه شفاعت، ( زیرا شما شایسته شفاعت نخواهید بود ). و كافران، خود ستمگرند، ( هم به خودشان ستم مى كنند، هم به دیگران )
  

انفاق مایه رشد آدمى 

• آیه261سوره بقره
  مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَلَهُمْ فى سبِیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَت سبْعَ سنَابِلَ فى كلِّ سنبُلَةٍ مِّائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضعِف لِمَن یَشاءُ وَ اللَّهُ وَسِعٌ عَلِیمٌ؛
  
   كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى كنند، همانند بذرى هستند كه هفت خوشه برویاند، كه در هر خوشه، یكصد دانه باشد، و خداوند آن را براى هر كس بخواهد (و شایستگى داشته باشد)، دو یا چند برابر مى كند، و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع، و (به همه چیز) داناست
  

انفاق مهمترین طریق حل مشكل فاصله طبقاتى 

سوالات پیرامون انفاق :‌تفاوت میان زکات و انفاق و صدقه
 سه کلمه انفاق و صدقه و زکات از لحاظ معنایی شبیه به هم است ولی دارای تفاوتهایی نیز هستند.انفاق و صدقه انفاق هر دو به معناى خرج كردن مال در راه خدا اعم از واجب و مستحب است و هر دواز نظر روايات اسلامى معناى گسترده و وسيعى دارند.به راستی چه تفاوتهایی میان این سه واژه می توان یافت؟

انفاق یکی از عوامل آمرزش گناهان 

• آیه16سوره تغابن
  اتَّقُوا اللَّهَ مَا استَطعْتُمْ وَ اسمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ أَنفِقُوا خَیراً لأَنفُسِكمْ وَ مَن یُوقَ شحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئك هُمُ الْمُفْلِحُونَ
  
  بنابراین تا آنجا كه در توان دارید تقواى الهى پیشه كنید و گوش دهید و اطاعت نمائید و انفاق كنید كه براى شما بهتر است، و آنها كه از بخل و حرص خویشتن مصون بمانند رستگار و پیروزند
  

• آیه17سوره تغابن
  
  إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ
  اگر خدا را وامى نيكو دهيد، آن را براى شما دو چندان مى‌گرداند و بر شما مى‌بخشايد، و خدا[ست كه‌] سپاس‌پذير بردبار است.
  

انفاق در راه خدا یك تجارت پر سود 

• آیه39سوره سبا
  قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ یَقْدِرُ لَهُ وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَیْ‏ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَ هُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ
  
  بگو: خدای من هر که از بندگان خود را خواهد وسیع روزی یا تنگ روزی می‌گرداند، و شما هر چه (در راه رضای حق) انفاق کنید به شما عوض می‌بخشد و او بهترین روزی دهندگان است.

انفاق مایه فزونى است نه كمبود 

• آیات 10و11 سوره صف
  يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ تِجَارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
  
  اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، آيا شما را بر تجارتى راه نمايم كه شما را از عذابى دردناك مى‌رهاند؟به خدا و فرستاده او بگرويد و در راه خدا با مال و جانتان جهاد كنيد. اين [گذشت و فداكارى‌] اگر بدانيد، براى شما بهتر است.